Japan doemscenario

De pensioenvoorziening van Nederland lijkt voor ouderen steeds vaker een probleem dan een oplossing. Ooit werden we geroemd om “het beste” pensioengebouw in de wereld. Nu begint door te dringen dat de prijs voor zoveel moois wel heel erg hoog is. Lage rentestand, weinig rendement op de beleggingen, te hoge uitvoeringskosten, graaiende bestuurders, magere vertegenwoordiging van ouderen in het bestuur maar bovenal de sterk oplopende levensverwachting.

Hasko van Dalen kijkt verder dan Nederland en komt uit in Japan. Hij durft zijn stuk nog net niet het Japan doemscenario te noemen maar het lijkt er wel op. Hij memoreert de pensioenkorting die JAL doorvoert op haar pensioenen van 30%. Daar vallen de paar procent van de Nederlandse pensioenfondsen bij in het niet.

Misschien wordt het tijd dat we als samenleving eens kritisch kijken naar de manier waarop wij pensioen (nog) benaderen. “Snel met pensioen gaan is fijn en werken is niet fijn.” Wellicht dat we pensioen als een “arbeidsongeschiktheidsvoorziening” kunnen gaan zien. Oftewel, arbeidsongeschikt als gevolg van ouderdom. En niet ongeschikt om te werken als gevolg van het bereiken van de 65/67-jarige leeftijd.

Het Japan scenario door Hasko van Dalen

Sommige economen vrezen dat ons land te maken krijgt met een Japan scenario. Dat zou funest zijn voor ons pensioenstelsel. Met het Stabiliteitsakkoord van de Kunduzcoalitie lijkt dat voorkomen.

Japan is een fascinerend land. Twee weken lang heb ik er mijn ogen uitgekeken. Zelden zoveel hip uitgedoste jongelui gezien als in de uitgaanswijken van Tokyo. Je kunt je nauwelijks voorstellen dat dit land kampt met het probleem van een teruglopende bevolkingsgroei. Ook van een economische crisis was weinig te merken. Het leek of alle bijna 3 miljoen inwoners van Osaka op zondagmorgen op hetzelfde tijdstip in dezelfde winkelstraat inkopen kwamen doen.

Toch zit het land van de rijzende zon al twintig jaar in het slop. Nauwelijks economische groei, super lage rentes, dalende prijzen en een torenhoge staatsschuld. Volgens sommige economen ligt zo’n scenario ook op de loer voor Nederland. Andere economen beweren dat het zo’n vaart niet zal lopen.

Deflatie

Veel pensioenfondsbesturen nemen echter het zekere voor het onzekere. Zij laten onderzoeken welke gevolgen het Japan-scenario zou kunnen hebben. Het is een soort worst-case scenario, dat desastreus schijnt te zijn voor pensioenfondsen. Vanwege de deflatie is indexatie van pensioenen niet aan de orde, omdat er is geen sprake is prijsstijgingen.

Dat betekent dat afzien van indexatie geen middel kan zijn om dekkingstekorten op te vangen. Die dekkingstekorten zijn onvermijdelijk doordat aandelenbeleggingen nauwelijks rendement opleveren en de rente superlaag is. Het korten op pensioenrechten wordt dan onvermijdelijk. Zo voerde de Japanse vliegmaatschappij JAL onlangs een korting door van 30% op alle pensioenen.

Pensioenleeftijd

Deflatie en lage rentes zijn niet het enige probleem voor het Japanse pensioenstelsel. De gestegen levensverwachting hakt er stevig in. Japan heeft de snelst verouderende samenleving ter wereld. In 2050 is bijna 40% van alle Japanners ouder dan 65. Het staatspensioen, vergelijkbaar met onze AOW, kent echter nog steeds een officiële pensioenleeftijd van 65 jaar.

In de verplichte pensioenverzekering voor werknemers, vergelijkbaar met onze aanvullende pensioenen, is de formele pensioenleeftijd zelfs slechts 60 jaar. Eigenlijk zou dat 75 jaar zou moeten zijn. Toch zit de discussie over een verhoging van de pensioenleeftijd er nog steeds muurvast. Zoals op veel fronten in Japan een verlammende patstelling bestaat.

Kunduzakkoord

Wat dat betreft verdienen onze sociale partners een pluim voor hun durf om de pensioenleeftijd te verhogen. In hun Pensioenakkoord ging de AOW-leeftijd naar 66 jaar in 2020 en 67 jaar in 2025. Het concept Stabiliteitsprogramma van CDA, VVD, CU, D66 en GroenLinks, bekend als “Kunduzakkoord” zet daar een streep door. De AOW-leeftijd gaat volgend jaar al met een maand omhoog. De jaren daarna wordt de leeftijd telkens met 2 of 3 maanden verhoogd.

Uiterlijk in 2019 wordt de AOW-leeftijd dan 66 jaar en 67 jaar in 2024. Voor de aanvullende pensioenen gaat de pensioenrichtleeftijd in 2014 al omhoog naar 67 jaar en wordt ruim 700 miljoen euro bespaard op de fiscale facilitering van de pensioenopbouw. Die plotselinge politieke daadkracht hakt er bij vakbeweging en pensioenuitvoerders stevig in.

In de op harmonie gerichte Japanse arbeidsverhoudingen zou zo’n ingreep ondenkbaar zijn. Maar ja, wij zijn Japan niet en zitten niet te wachten op een Japan scenario. Dus moeten we allemaal door de zure appel heen bijten.

Hasko van Dalen is onafhankelijk deskundige op het gebied van pensioenen, sociale zekerheid en employee benefits.

(bron weetwaarjeaantoebent.nl oorspronkelijke FD Selections)