De armoede van het Zwitserlevengevoel.

De verzekeraar Zwitserleven heeft de eer te kunnen bogen op wellicht de meest succesvolle reclamcampagne in verzekeringsland. Iedereen weet wat bedoeld wordt met het Zwitserlevengevoel. Zelfs de dikke Van Dale heeft het begrip opgenomen: “Zwitserlevengevoel is het onbekommerde gevoel, met name ten aanzien van de postactieve levensfase, gebaseerd op het vertrouwen dan men een in financieel opzicht onbezorgde oudedag tegemoet gaat; genoemd naar de Nederlandse verzekeringsmaatschappij Zwitserleven”.

De verleidelijke beelden die de Nederlander van 30 tot 45 (de doelgroep van verzekeraars) in de campagne van Zwitserleven kreeg voorgeschoteld geven een inkijkje in de archaische wenswereld van de ouder wordende babyboomer.

Frits de Lange heeft een boek geschreven over dit Zwitserlevengevoel. De armoede van het Zwitserlevengevoel. Met nadruk niet over de verzekeringsmaatschappij Zwitserleven zelf. In dit boek wil De Lange dit ideaal van zorgeloos genieten in de latere levensfase kritisch tegen het licht houden. Volgens De Lange verbeeldt het Zwitserlevengevoel de wensdroom van de nieuwe senior die uit de babyboomgeneratie is ontstaan.

De Lange vindt dit een slecht ideaal. Het leven is zelden een “Zwitserleven” maar ook als je het wel hebt valt het vaak tegen. Zinniger ouder worden, doe je op een andere manier. Voor die overtuiging probeert hij bewijs te verzamelen aan de hand van vier stellingen:
1
Het Zwitserlevengevoel staat voor een verouderd ideaal. Ouderwets omdat het in zijn lofzang op het dolce far niente een achterhaalde opvatting verraadt over vrije tijd en over werken. De babyboomer denkt dat hij een Nieuwe Oudere is en anders oud gaat worden dan zijn (groot)vader en (groot)moeder. Maar in feite drukt hij met zijn zwitserleven-ideaal uit dat hij daar nog niet toe in staat is. Het Zwitserlevengevoel is nog te veel fantasie van zijn (groot)ouders. De babyboomers vormen een overgangssituatie. Hun kinderen en kleinkinderen zullen hopelijk anders, beter, zinniger oud worden en het Zwitserlevengevoel beschouwen als een kortstondige oprisping in de geschiedenis van de vergrijzing.
2
Het Zwitserlevengevoel is een onrealistisch ideaal omdat het in strijd is met hoe de meeste mensen werkelijk ouder worden. Oud worden is voor veel mensen niet alleen een lust maar ook een last, een levensfase waarin behalve genoten ook pijn geleden wordt. Oud worden is eerder hard werken om het verval te slim af te zijn dan genieten van een welverdiende rust.
3
Zwelgen in het Zwitserlevengevoel is een kortstondige bezigheid. De pensioenleeftijd moet de levensfase worden van het Grote Genieten. Een hedonistisch paradijs met lekker eten en drinken, veel reizen voor de kick van het avontuur. Maar echt geluk is iets anders beweert Frits de Lange. Echt geluk omvat meer dan de prikkeling en bevrediging der zinnen. Men is pas gelukkig als het leven lukt. Geluk vereenzelvigen met de geneugten van de goede keuken, de thrill van een safari of een verfijnd genoegen van een goed concert is kortzichtig. De nieuwe senior heeft zo op jacht naar sensaties, gezien zijn reislust wel een wijde blik op de wereld. Tegelijk heeft hij soms een uitermate bekrompen opvatting van wat echt genieten is.
4
Een leuk leven. Hoe kan de pensioengerechtigde met zo weinig genoegen nemen? Waarom zo’n romantisch beeld van zijn eigen ouder worden? Volgens De Lange is een van de redenen dat hij van zijn pensioen een quasi-religie heeft gemaakt. Voor het eerst in de geschiedenis wordt een hele generatie oud zonder de zekerheid van een uitzicht op hemel en hiernamaals. Deze generatie is weliswaar ontkerkelijkt, maar geseculariseerd allerminst. De Zwitserlevengeneratie kiest eieren voor haar geld: is er in de hemel geen plezier? Dan hebben wij het hier. De hemel is niet afgeschaft maar verplaatst.

Aan deze vier stellingen heeft De Lange zijn handen vol. Behalve deze stellingen is er volgens hem nog meer af te dingen op het Zwitserlevengevoel.

Hoe fair en duurzaam is het Zwitserlevengevoel eigenlijk? Is het niet voorbehouden aan een happy few, levend op kosten van anderen? Aan ouderen met een onvolledige AOW, aan de armen in de Derde Wereld, aan toekomstige generaties in een onzekere, globaliserende economie zal het “onbekommerde” gevoel ten aanzien van de postactieve levensfase niet besteed zijn. Massa’s ouderen vallen buiten de cruiseboot. Het Zwitserleven vreet bovendien letterlijk veel energie en staat haaks op een duurzame wereld voor de volgende generaties.

Het Zwitserleven is ten slotte onbetaalbaar aan het worden. Onder en achter het verzet tegen de verhoging en de flexibilisering van de pensioenleeftijd vermoed De Lange verder een verholen weerzin tegen werk die verder reikt dan de rationaliteit van de rekensom.

Over die weerzin gaat zijn boek.

Wij hebben al diverse malen aangegeven dat de oudedag en het daarmee samengaande pensioen een serieuze zaak is die bar weinig te maken heeft met goudgele stranden en palmbomen. Graag verwijzen wij bijvoorbeeld naar onze weblogs over bijvoorbeeld McOma en de  Zwitserlevengevoel-column. Heeft u toch een snufje Zwitserlevengevoel nodig, kijk dan even op hun weblog.

Over de auteur:

Frits de Lange is hoogleraar ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit (Kampen). Eerder verscheen van hem De mythe van het voltooide leven. Over de oude dag van morgen (Meinema 2007). Prijs van “de armoeden”: € 14,50, ISBN: 9789021141848, Meinema, Zoetermeer 2008